อุทยานแห่งชาติทะเลบันเป็นอีกหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวที่มีนักท่องเที่ยวแวะเวียนไปเที่ยวไม่ขาดสาย ตั้งอยู่ที่บ้านวังประจัน ต.วังประจัน อยู่ห่างจาก อ.เมืองสตูล 40 กม. อุทยานฯ มีเนื้อที่ 122,500 ไร่ โดยรวมพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติกุปังปุโต๊ะและหัวกะหมิงและพื้นที
อุทยานแห่งชาติทะเลบัน ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 4 ตำบลวังประจัน อำเภอควนโดน และพื้นที่ครอบคลุมถึงหมู่ที่ 3 ตำบลปูยู อำเภอเมืองสตูล จึงมีพื้นที่ส่วนที่เป็นภูเขากับส่วนที่เป็นป่าชายเลน ครอบคลุมสองอำเภอ ที่ทำการอุทยานตั้งอยู่ที่ทะเลบัน ตำบลวังประจัน ส่วนที่อำเภอเมืองสตูลมีเฉพาะหน่วยพิทักษ์อุทยาน ตั้งอยู่ที่ท่าเทียบเรือตำมะลัง อุทยานแห่งชาติทะเลบันได้รับการประกาศจัดตั้งเป็นอุทยาน เมื่อวันที่ 27 ตุลาคม 2523 จัดเป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 20 ของประเทศไทย
คำว่า “ทะเลบัน” มาจากคำว่า “เลิด เรอบัน” เป็นภาษามลายู แปลว่า ทะเลยุบ หรือทะเลอันเกิดจากการยุบตัวของแผ่นดิน อุทยานแห่งชาติทะเลบัน เกิดจากการยุดตัวของพื้นดินระหว่างเขาจีนและเขามดแดง เป็นหนองน้ำขนาดใหญ่ มีเนื้อที่ประมาณ 63,350 ไร่ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาสลับซับซ้อน อุดมไปด้วยพืชพรรณป่าไม้ที่ขึ้นอยู่หนาแน่น นอกจากนี้ยังมีสัตว์ต่าง ๆ เช่น เลียงผา ช้าง สมเสร็จ หมูป่า ลิง ชะนี และ “เขียดว๊าก” (หมาน้ำ) ซึ่งเปรียบเสมือนสัญลักษณ์แห่งบึงทะเลบัน รูปร่างคล้ายกบและคางคก แต่มีหาง ส่งเสียงร้องคล้ายลูกสุนัข จะมีชุกชุมตามริมบึงโดยเฉพาะในฤดูฝน สำหรับผู้ชื่นชมการดูนกก็ไม่ควรพลาด เพราะมีนกหลายชนิดให้ดู เช่น นกแอ่นฟ้าเคราขาว นกปรอดคอลาย นกกางเขนน้ำหลังแดง นกหัวขวาน เป็นต้น
อุทยานแห่งชาติทะเลบัน ห่างจากตัวจังหวัดราว 40 กิโลเมตร ตามเส้นทางสายควนสตอ-วังประจัน จึงเดินทางไปมาค่อนข้างสะดวกไปท่องเที่ยวได้ทุกฤดูกาล นอกจากนั้น อุทยานแห่งนี้มีเขตแดนติดต่อกับรัฐปะลิส ประเทศมาเลเซีย มีตลาดนัดชายแดนของสองประเทศให้ผู้คนไปมาติดต่อซื้อขายสินค้ากันได้โดยสะดวก
อุทยานแห่งชาติทะเลบัน มีเนื้อที่ 196 ตารางกิโลเมตร หรือ 122,500.00 ไร่ เฉพาะพื้นที่ในทะเล ในตำบลปูยู มีเพียง 500 ไร่ พื้นที่ของอุทยานทับซ้อนกับป่าสงวนแห่งชาติ 3 ป่า ได้แก่ป่าสงวนแห่งชาติเขากาหมิง ป่าสงวนแห่งชาติกุบังและป่าปุโลต และป่าควนบ่อน้ำ พื้นที่ส่วนใหญ่จึงเป็นภูเขาสลับซับซ้อน ด้านทิศตะวันออกมีเขาจีน ซึ่งมียอดเขาสูงที่สุดของจังหวัดสตูล ส่วนด้านตะวันตกมีเขามดแดงและเขาวังประ ด้านทิศใต้มีแนวทิวเขาสันกาลาคีรีเป็นพรมแดนของสองประเทศ
สภาพป่าทั่วไปเป็นป่าดงดิบและป่าเบญจพรรณ ไม้ที่มีค่าทางเศรษฐกิจ ได้แก่ หลุมพอ ตะเคียนหิน ตะเคียนทราย เคี่ยม อินทนิลน้ำ พะยอม ยางยูง สยา ฯลฯ และพรรณไม้ประเภทอื่น ๆ เนื่องจากป่ามีต้นน้ำ แหล่งน้ำที่มีสภาพสมบูรณ์จึงมีสัตว์ป่าอาศัยอยู่หลายชนิด เช่น เลียงผา สมเสร็จ หมูป่า กระจง ลิง ค่าง เม่น ไก่ป่าและนกชนิดต่าง ๆ มีกบชนิดหนึ่งเรียกว่า “กบว้าก” หรือชาวบ้านนิยมเรียกว่า “หมาน้ำ” อาศัยอยู่ในบึงเป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของอุทยาน ดังนั้น อุทยานแห่งชาติทะเลบันมีธรรมชาติที่ค่อนข้างหลากหลาย นอกจากป่าไม้แล้วก็มี น้ำตก ถ้ำทุ่งหญ้า และที่ขึ้นชื่อเป็นที่รู้จักกันค่อนข้างแพร่หลาย จนกลายเป็นสัญลักษณ์ของอุทยานแห่งนี้คือ “บึงทะเลบัน”
การเดินทางไปอุทยานแห่งชาติทะเลบัน
จากสตูลใช้ทางหลวงหมายเลข 406 (สตูล- รัตภูมิ) เข้า อ.ควนโดนแยกเข้า ต.วังประจัน ตามถนนสายชายแดนไทย-มาเลเซีย หมายเลข 4184 ห่างจากด่านวังปะจัน พรมแดนติดต่อไทย-มาเลเซีย เพียง 1 กม.
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ อุทยานแห่งชาติทะเลบัน และสำนักงาน ททท. ภาคใต้ เขต 1