กระดิ่งทองลงหิน ท่องเที่ยวไทย จังหวัดนครราชสีมา

กระดิ่งทองลงหิน นครราชสีมา

กลุ่มผู้ผลิต กลุ่มกระดิ่งทองลงหินบ้านหนองมน

สถานที่ผลิต บ้านเลขที่ 97/2 หมู่ 11 ตำบลหนองบัวน้อย อำเภอสีคิ้ว จังหวัดนครราชสีมา

ประธานกลุ่ม นายเล็ก พรมทิง

บ้านหนองมน หมู่ 11เป็นหมู่บ้านที่แยกออกมาจากบ้านหนองบัวน้อย หมู่ 5 ตำบลหนองบัวน้อย อำเภอสีคิ้วอยู่หางจากที่ว่าการอำเภอสีคิ้วไปทางทิศเหนือ ประมาณ 14 กิโลเมตร บนถนนสายสีคิ้ว – ชัยภูมิซึ่งเป็นหมู่บ้านที่ผลิตกระดิ่งทองลงหินหนองบัวน้อย กระดิ่งทองลงหินหนองบัวน้อยเริ่มเมื่อประมาณเกือบ 200 ปี ที่บ้านหนองบัวน้อยและบ้านหนองกก ในสมัยของพ่อน้อยหร่อนจันทึก ชาวบ้านบ้านหนองบัวน้อยเป็นผู้ริเริ่มทำกระดิ่งทองลงหินเป็นรายแรกกับญาติ ที่บ้านหนองกกต่อมาพ่อน้อยเสียชีวิตลงด้วยโรคชรา ซึ่งพ่อน้อยได้ถ่ายทอดวิชาการทำกระดิ่งแก่พ่ออินทร์ ญาติจันทึก และพ่ออินทร์ได้นำวิชาความรู้ที่ได้รับการถ่ายทอดมาประกอบอาชีพการทำกระดิ่ง เลี้ยงครอบครัวจนเป็นหลักเป็นฐานและยังได้สอนวิชาการทำกระดิ่งให้กับลูกคือ ลุงเจริญญาติจันทึก ผู้เป็นลูก เพื่อให้สืบทอดและเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นของตนเองไว้ชั่วลูกชั่ว หลาน ลุงอินทร์เสียชีวิตด้วยโรคชรา อายุประมาณ 90 ปีเศษซึ่งเสียชีวิตมาแล้วประมาณ 30 ปีเศษลุงเจริญได้ถ่ายทอดภูมิปัญญาที่ได้รับการสั่งสมมาตั้งแต่รุ่นทวด รุ่นพ่อให้กับลูกๆ หลานๆ และญาติ เพื่อสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นบ้านหนองบัวน้อยต่อไป

การทำกระดิ่งทองลงหินเริ่มต้นจากการที่ชาวบ้านหนองบัวน้อยมีการเลี้ยง สัตว์ในหมู่บ้านซึ่งเป็นการเลี้ยงที่เอาสัตว์เลี้ยงไว้ใต้ถุนบ้าน หรืออยู่ในคอกที่อยู่ใกล้ๆบ้านจึงได้ทำกระดิ่งเอาแขวนที่คอวัวเพื่อให้เกิด เสียงเวลาที่วัวเดินไปมาจะก่อให้เกิดเสียงดังกรุ๊งกริ๊งทำให้เจ้าของวัว สามารถตามหาถูกทิศทาง แม้กระทั่งเป็นการป้องกันการถูกลักขโมยด้วยและมีการแข่งขันการทำกระดิ่งว่า เสียงกระดิ่งของวัวตัวใดมีเสียงดัง ไพเราะกว่ากันเจ้าของวัวก็จะทำเสียงกระดิ่ง ให้มีความแตกต่างกันทั้งเสียงเล็ก เสียงใหญ่เพื่อให้จำวัวของตนเองได้ และยังเป็นการประสานเสียงกันของกระดิ่งเวลาที่มีวัวปะปนกันในหมู่มากๆ

ลักษณะที่โดดเด่นของกระดิ่งทองลงหิน คือกระดิ่งมีสีเหลืองทองอร่าม สวยงามเสียงของกระดิ่งดังก้องกังวานอยู่นานอันเป็นผลมาจากการทำด้วยทองลงหิน และผลิตด้วยกรรมวิธีขั้นตอนแบบโบราณที่ยังนิยมทำกันอยู่ที่ตำบลหนองบัวน้อย อำเภอสีคิ้ว ซึ่งที่อื่นไม่ทำกันเพราะต้องใช้เวลาและวัสดุที่ทำยังเป็นทองลงหินซึ่งเป็น วัสดุที่ค่อนข้างหายาก

มาตรฐานและรางวัลที่ได้รับ
1. ผลิตภัณฑ์คัดสรร 3 ดาว ปี 2549 (OTOPProduct Champion)
2. ม.ผ.ช. 372 / 2547
3. ผลิตภัณฑ์คัดสรร 4 ดาว ปี 2546 (OTOPProduct Champion)

วัตถุดิบและส่วนประกอบ วัตถุดิบที่ใช้ในการผลิตกระดิ่งทองลงหินล้วนเป็นวัสดุที่สามารถหาได้ตาม ท้องถิ่นอีกทั้งยังเป็นการนำเอาวัสดุ อุปกรณ์ เครื่องมือที่ไม่ใช้แล้วนำมาใช้ให้เกิดประโยชน์อีกด้วย เช่น ขี้วัว ดินเหนียว แกลบทองลงหินที่หาซื้อตามร้านขายของเก่าทั่วๆไป เศษเหล็ก ใบเลื่อยที่หักหรือทิ้งแล้วก้านร่มที่หักหรือชำรุด ปากกา เศษผ้า เหล็กแหลม กระป๋องนมขนาดเล็ก กลางใหญ่แล้วแต่ เตาถ่าน กะละมัง เครื่องหินเจียร์ไฟฟ้า แกลบ โซ่ตีนแห แผ่นสแตนเลสกรรไกร เป็นต้น
อุปกรณ์การผลิต
- ดินเหนียวและแกลบ
- เตาสำหรับใช้ต้ม
- ทองลงหิน

ขั้นตอนการผลิต
วัสดุอุปกรณ์ที่พอจะแบ่งตามลักษณะการใช้งาน คือ
1. เครื่องมือที่ใช้ในการขึ้นรูปหุ่นกระดิ่งได้แก่ ดินเหนียวหรือดินจอมปลวก ขี้วัว เทียนหรือขี้ผึ้งกะละมัง น้ำกระป๋อง(ใช้แบบหุ่นตามขนาดกระดิ่ง) แกนเหล็ก แกนไม้แบบพิมพ์กำหนดความหนาของกระดิ่ง
2. เครื่องมือการกลึงหุ่นกระดิ่ง ได้แก่แท่นกลึง ไม้วัด ใบเลื่อย เชือกวัด
3. เครื่องมือการต้มหรือการหลอมละลายโลหะได้แก่ ดินละเอียด ดินแดง แกลบ ทองลงหิน เบ้าต้มทอง เตาถ่าน ถ่าน ฟืนไม้คีบเหล็กแหลมยาว ตวักตักถ่าน
4. เครื่องมือการตกแต่ง ได้แก่ ปากกา ก้านร่มเศษผ้า เศษเหล็ก ใบเลื่อยที่ทิ้งแล้ว โซ่ตีนแห แผ่นสแตนเลส คีมตัดลวด ลวดเส้นใหญ่ลวดเส้นเล็ก
กระบวนการผลิต กระบวนการทำกระดิ่งมีหลายขั้นตอนซึ่งมีกรรมวิธีที่แตกต่างบ้างจากอดีต คือการหล่อละลายโลหะในอดีตต้องใช้เตาดินที่ปั้นขึ้นเอง ใช้ฟืนโดยฟืนก็ต้องเป็นไม้แดงไม้แต้ ไม้ชาดเป็นเชื้อเพลิงที่หาง่ายในท้องถิ่นของไม้ที่ยังพอมีใช้ซึ่งไม้เหล่า นี้จะให้ความร้อนที่นานปัจจุบันเปลี่ยนเป็นเตาถ่านอั้งโล่และใช้ถ่านแทน การทำกระดิ่งก็สามารถทำได้ทั้งปีไม่ได้มีข้อห้ามอะไรเพราะอาจไม่ทันกับความ ต้องการของตลาด และการสั่งซื้อของลูกค้า
กระบวนการทำกระดิ่ง พอสรุปได้ดังนี้
1. การขึ้นรูปหุ่นกระดิ่งนำดินจอมปลวกหรือดินเหนียว มาผสมกับขี้วัวที่บดร่อนละเอียดในกะละมังคลุกเคล้าให้เข้ากัน ปั้นเป็นก้อนแล้วใส่ลงไปในกระป๋องที่ใช้เป็นแบบกดให้แน่นแล้วดึงดินออกด้วย แกนเหล็กตากแดดให้แห้งสนิท ประมาณ 1-3 วัน
2. นำหุ่นดินกระดิ่งที่ตากแดดแห้งสนิทใส่แกนไม้หรือแกนเหล็กตรงกลาง แล้วนำมากลึงด้วยแท่นกลึงเพื่อให้ได้รูปทรงกระดิ่งที่ต้องการ และผิวของหุ่นกระดิ่งก็จะเรียบวัดเส้นรอบวงให้ได้ขนาดของกระดิ่งที่ต้องการ แล้วแล้วกลึงร่องเสียงใช้เศษผ้าชุบน้ำเพื่อลูบผิวให้เรียบ นำไปตากแดดให้แห้ง
3. ใช้เทียนที่เป็นแผ่นมาหุ้มหุ่นดินหรือเรียกว่าการโอบขี้ผึ้ง รีดให้เรียบด้วยความร้อนพอดี นำไปกลึงอีกครั้งจะได้ทรงกระดิ่งที่เป็นหุ่นขี้ผึ้ง ถอดแกนไม้หรือแกนเหล็กออกนำหุ่นไปติดหูและทำลวดลาย โดยใช้เส้นลวดหรือเหล็กแหลมขีดเป็นเส้นตรงรอบวงตามด้วยการใช้ปลายปากกาจิ้ม ลงไป เรียกว่า ลายโคราช
4. การทำพิมพ์ นำหุ่นดินหรือหุ่นขี้ผึ้งมาหุ้มด้วยดินละเอียด ปล่อยให้แห้งแล้วนำมาหุ้มด้วยดินหยาบ (ดินแดงผสมแกลบ) ปั้นเป็นหุ่นรูปทรง คล้ายแจกัน มีปากบานออก เพื่อรองรับโลหะที่จะหล่อแล้วตากให้แห้ง
5. เตรียมการหล่อนำทองลงหินเก่ามาทุบให้เป็นชิ้นเล็กๆ เพื่อใส่ในเบ้าต้มที่เตรียมไว้นำพิมพ์หุ่นกระดิ่งมาต่อเข้ากับเบ้าต้มทองให้ มีลักษณะคล้ายตุ๊กตาล้มลุกช่วงรอยต่อทำช่องไว้ สำหรับเขี่ยดูทองเวลาที่ต้มว่าสุกหรือยัง
6. การต้มทองนำพิมพ์หุ่นกระดิ่งที่ต่อกับเบ้าต้มทองเรียบร้อยแล้วมาต้มในเตาไฟ โดยให้เบ้าต้มทองอยู่ข้างล่าง หุ่นกระดิ่งอยู่ข้างบนต้มประมาณ 1 ชั่วโมงเขี่ยดูทองด้วยเหล็กแหลมยาวว่าทองหลอมละลายดีหรือยัง
7. เมื่อทองหลอมละลายดีแล้วคีบออกจากเตาด้วยไม้คีบ แล้วพลิกให้เบ้าทองขึ้นอยู่ด้านบนโดยใช้ไม้กดหุ่นช่วยใช้เหล็กแหลมแทงชนวน หุ่นกระดิ่งเพื่อเขี่ยให้ทองลงไปในหุ่นขี้ผึ้งกระดิ่งทิ้งไว้ให้เย็น
8. เคาะพิมพ์ดินออกด้วยเครื่องมือเคาะ หรือค้อนแคะดินด้านในกระดิ่งออก (หุ่นดิน) แต่งด้วยตะไบและหินเจียร์เพื่อให้กระดิ่งมีผิวเรียบ กระดิ่งจะมีสีเทา - ดำ
9. นำกระดิ่งไปขัดด้วยเครื่องไฟฟ้าจะได้กระดิ่งที่มีสีเหลืองทองอร่าม ก็จะได้กระดิ่ง
10. การทำลูกกระดิ่งนำขี้ผึ้งมาปั้นเป็นรูปกระดิ่ง ใช้ดินละเอียดและดินหยาบหุ้ม ปฏิบัติตามขั้นตอนการหล่อกระดิ่งทุกอย่างก็จะได้ลูกกระดิ่งสำหรับแขวนใน กระดิ่ง
11. ประกอบกระดิ่งด้วยการนำแผ่นสแตนเลสมาตัดเป็นรูปใบโพธิ์ นำโซ่ตีนแหมาติดเข้ากับลูกกระดิ่งนำไปติดกับกระดิ่งด้วยลวดเส้นเล็ก หรือใหญ่ ขึ้นอยู่กับขนาดของกระดิ่งจะได้กระดิ่งที่เรียบร้อยสมบูรณ์

กระบวนการผลิต
1. การบดร่อนขี้วัวและดินให้ละเอียด
2. นำหุ่นดินกระดิ่งที่ตากแดดแห้งสนิทมากลึง
3. การโอบขี้ผึ้งรีดให้เรียบด้วยความร้อนแล้วนำไปกลึงอีกครั้ง
4. การทำพิมพ์นำหุ่นดินหรือหุ่นขี้ผึ้งมาหุ้มด้วยดิน ละเอียดปล่อยให้แห้งแล้วนำมาหุ้มด้วยดินหยาบปั้นเป็นหุ่นรูปทรงคล้ายแจกัน
5. กระดิ่งที่ผ่านกรรมวิธีการเผาและต้มเมื่อแคะออกจากหุ่นดินจะมีสีเทา-ดำ แล้วค่อยนำไปขัดด้วยเครื่องไฟฟ้า

เทคนิคในการผลิต
1. กรรมวิธีการผลิตยังใช้วิธีแบบโบราณดั้งเดิมคือ มีการเผา การต้ม และวัตถุดิบที่นำมาใช้ที่บ่งบอกสะท้อนถึงความเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นก็คือ การรู้จักนำเอาดินเหนียวหรือดินจอมปลวกมาผสมกับขี้วัวแห้งที่มีอยู่ทั่วไปใน หมู่บ้านและสามารถหาได้ง่าย (เนื่องจากบ้านหนองมน บ้านหนองบัวน้อย มีการประกอบอาชีพเลี้ยงสัตว์ด้วย ) เพื่อใช้ปั้นเป็นรูปหุ่นกระดิ่งแทนวัตถุดิบอื่นๆ
2. ความอดทน การทำกระดิ่งจะต้องใช้ความอดทนสูงเพราะเป็นกระดิ่งเป็นงานที่ต้องใช้เวลาในการผลิตแต่ละขั้นตอนและอยู่กับความร้อน
3. ความละเอียดคนที่ทำกระดิ่งจะต้องเป็นคนละเอียดอ่อน มีความประณีต มีสายตาที่ดีเพราะจะต้องดูเนื้อของกระดิ่ง ว่ามีตำหนิ มีรอยที่ไหนบ้าง
4. ความมีสมาธิ การทำกระดิ่งแต่ละขั้นตอนคนที่ทำจะต้องมีสมาธิ